SİVAS ULU CAMİİ

Ulu camii denince eminim pek çok kişinin aklına, muhteşem taş işlemeciliği ile insanı kendine hayran bırakan "Divriği Ulu Camii" geliyordur.
Fakat bu bölümde bahsi geçen Ulu Camii, Sivas'ın merkezinde yer alan, yapım yılı Danişmend'lilere kadar giden tarihi bir camii.
Camiyi diğer camilerden ayıran bir kaç önemli ayrıntısı var.
Caminin diğer camiler gibi kubbesi yok.
Oldukça büyük bir yapısı var, Bazı resimlerde kadraja almakta zorlandım.
Bu bölümde, camiinin dış mekan ve avlu resimlerini ve camii hakkında bilgileri bulabilirsiniz.
İç mekanı da pek çok camiye göre farklı bir görünüme sahip olan caminin iç mekan resimlerini 2. bölümde yayınlayacağım.

Sivas Ulu Camiyi diğer camilerden ayıran en önemli özelliklerinden birisi de minaresinin eğri olmasıdır.
Bazı açılardan eğriliği çok belli olan minare, ayrıca yıldırım düşmesi sonucu hasar almış.

SİVAS ULU CAMİİ;

“Anadolu’nun en eski camilerindendir. Camilerin mekân fikrinin gelişmesinde önemli bir basamağı teşkil etmektedir. Avlusuna üç yönden girişli ve düz damlı, dikdörtgen planlı, Kufe tipli camii sınıfına giren ender örneklerdendir. Kubbe fikrinin henüz gelişmediği bir dönemde yapılmıştır. Bazı bilim adamlarına göre Danişmendli dönemi eseri olarak da kabul edilmektedir. Danişmendliler 1085–1178 yıları arasında Sivas, Kayseri ve Malatya’ya yerleşmişlerdir… Danişmendliler 1178’de Selçuklulara bağlanmasına rağmen adlarına yapılan yapılar yüzyılın sonuna kadar uzanmaktadır. Sivas Ulu Camii’ni de Danişmendli döneminin önemli eserlerinden saymak mümkündür.

1955 yılında yapılan büyük onarım sırasında camiinin inşa ve onarım kitabeleri bulunmuş, yapım tarihi ve yaptıranı ilim alemine tanıtılmıştır. Yapım kitabesi Sivas Müze Müdürlüğü’ndedir. 1120 envanter no’lu, kalkerli taştan, 0. 89 x 0. 49 x 0.17 m boyutlarında, üç satırlık kitabesi şöyledir: 

Bu Mescidin yapılmasını din ve dünyanın kıymeti olan adaletli İzzeddin’in oğlu (aziz oldu ve Allah ona yardım etti) Melikşah’ın saltanatları zamanında Allah’ın rahmetine dönecek olan İbrahim oğlu Kızılarslan tarafından Kul Ahi’ye 593 (1196–1197) yılında emretti.

Onarım kitabesi de, Sivas Müze Müdürlüğü’nde 1121 envanter no’da kayıtlıdır. 0.52 x0.35 mboyutlarında, kalkerli taştan, dört satırlık kitabenin ilk satırı okunamamaktadır. Kitabenin okunuşu şöyledir: 

Bir gücü ve topluluğu yenen, din ve dünyanın şerefi, fetihlerin sahibi, Allah’ın zayıf kulu, müminlerin emiri Keyhüsrev oğlu Keykavus Yusuf’un oğlu… 609 (1212) yılında Allah’ın rahmetine kavuştu.

Yapım kitabesinden de anlaşılacağı üzere camii,1196-1197’de II. Kılıç Arslan’ın oğlu Kutbettin Melik Şah’ın saltanatları zamanında Kul Ahi’ye yaptırılmıştır.

İkinci kitabeden de caminin I. İzzettin Keykavus döneminde, 1212 yılında onarıldığı anlaşılmaktadır.

Camiinin asıl ibadet alanı ahşap tavan üst örtülü sistemi 1955 yılı onarımında tamamen değiştirilerek ahşap taklidi betonarme haline getirilmiş, akıntıyı önlemek amacıyla üzeri bakır kaplı kırma çatı ile örtülmüştür.

Anadolu Camii mimarisinde Urfa Ulu Camii’nden sonra en erken tarihli son cemaat yerine sahip olan ve üç yönden girişi bulunan avlulu ilk camilerdendir. Güney duvarına dikey olarak düzenlenmiş 11 sahında, 50 yığma ayak birbirine sivri kemerlerle bağlanmıştır. Ulu Cami, 54.70 x 33.70 m. iç ölçülerindedir.

Doğu-Batı doğrultusunda dikdörtgen planlı avluya kuzey, doğu ve batı yönlerinden girilmektedir. Avlu, yaklaşık 25 x 55 m ölçülerindedir. Kuzey duvarı eksenindeki giriş kapısının iki yanında Daire kesitli mihrabiyeler yer almaktadır. Asıl ibadet alanına, kuzey duvarının tam ortasında asıl ve köşelere yakın yerlerden birer olmak üzere üç ayrı kapı ile girilmektedir.

Asıl ibadet alanının kuzey- güney doğrultusundaki on bir sahnı oluşturan kesme taş örgülü yığma elli adet ayak, sivri kemerlerle birbirlerine bağlanmıştır. Mihrap eksenine uzanan orta sahın diğerlerinden biraz daha geniş tutulmuştur.

Ulu Camii, dıştan ve içten tamamen kesme taş malzeme ile yapılmış, beden duvarları kalın bir tabaka halinde kireçle sıvanmıştır. Cami orijinalde ahşap tavanlı, düz toprak damlı olarak yapıldığı halde günümüze bu şekliyle gelememiş; 1955 yılında geçirdiği onarımlar sırasında ahşap yerine daha dayanaklı malzeme olan beton kullanılarak tavanı yenilenmiş; ahşap görüntüsü verilmiştir.

Sivas Ulu Cami genel olarak sade bir görünüme sahiptir. Tezyinat daha çok harimde yoğunlaşırken dış cephede ayrıntı olarak yalnızca pencere açıklıklarına yer verilmiştir.

Yapılan Onarımlar;

Camii şehrin ileri gelenlerinden Şeyh İhramcızade İsmail Hakkı TOPRAK’ın önderliğinde ve halkın yardımlarıyla 1955 yılında onarılmıştır. 

Sivas Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafından 2005 yılında onarılarak çevre düzenlemesi yapılmış, son cemaat yeri yenilenmiş ve çatı örtüsü değiştirilmiştir.

Minare: 

XIII. yüzyılın ilk yarısında inşa edilen minaresi, camii’nin güneydoğu köşesine yaklaşık 3 m. uzaklıktadır. 

Minare kaidesi tuğla örtülü, sekizgen kaidelidir. 

Camiinin minaresi 10 m²lik bir alanda ve 35 m. yüksekliktedir. 

Ustalıklı bir işçilikle yapılmıştır. 

Üzerinde tuğladan yukarıya doğru hafifçe incelen silindirik bir gövde halinde minare yükselir.

Sağır kemerli nişler üzerinde firuze renkli sırlı tuğlalarla “el-azametü ve’l-ikbal…el-mülkü lillah’lvahidi’l-kahhar” yazılıdır. 

Tuğla örgülü silindirik gövde, şerefeye doğru düzgün bir biçimde incelerek yükselir. 
Tuğla gövde kilit örgülü yazı şeritlerinde firuze renkli sırlı tuğladandır. 
Kilit tuğla örgü gövdeyi aralıksız kaplar. 
Biri korniş altında diğeri gövdenin ortasında iki yazı kuşağı bulunmaktadır. 
Şerefe altı mukarnaslı olup ilk sırası orijinal, üst sıralar ve şerefe geç dönemlerde onarılarak yenilenmiştir. 
Şerefe mukarnaslarının başlangıcı tuğla, çini, mozaik malzemelidir. 
Küçük nişler içinde geometrik kompozisyonlar işlenmiştir.

Gövdenin ortasına doğru geniş bir bordür yapılmıştır. 

Zemini beyaz harçtan olan bordürün üzerine firuze renkli kesme çinilerden örgülü kufi bir yazı kuşağı yerleştirilmiştir. 

Aynı uygulamanın benzeri şerefe altında da tekrarlanmaktadır.

Çinilerin ve yazıların bir kısmı günümüzde dökülmüştür. 

Şerefe altındaki yazı şeridine düzgün aralıklarla bir sıra halinde dizilen yeşil renkte küçük çanaklar yerleştirilmiştir.

Sivas Ulu Camii’nin asıl giriş kapısı ile diğer kapıları süslemesiz ve sade görünümlüdür.

Avlunun doğu girişi iki renkli taş kullanılarak geçme tekniğinde örülmüştür. 

Kemer köşeliklerinde besmele yazılı kabaralar bulunmaktadır.

Kapının kemer kısmında,  caminin İhramcızade İsmail Hakkı Toprak (k.s) tarafından 1955 yılında büyük tamir gördüğü yazıyor.

Avluya giriş kapısının yanında yer alan bu plakada Sivas Valiliğinin Ulu Camii için hazırladığı Tescil numarası ve camii hakkında kısa bir bilgi yer alıyor.

Caminin avlusuna, ana kapıdan 11 basamaklı bir merdiven ile inilir.

Merdivenlerin sol tarafında kalan kısım "bayanlar mescidi" olarak hazırlanmış.
Bayanlara camilerde genellikle çok az yer ayrılır ama Ulu Camii de oldukça büyük yer ayrılmış.

Sivas'ta ki şehit cenazelerinin çoğu Ulu Camii'den kaldırılıyor.

Ulu Camii’nin avlusunda, Osmanlı Devrine ait 23 mezardan oluşan bir haziresi bulunmaktadır. 

Ulu camiinin haziresinde çok önemli zâtlar bulunuyor.

Ulu Camii haziresinde medfun bulunanların bir listesi hazirenin giriş kapısında yazıyor.
22. sırada bulunan İhramcızade İsmail Hakkı Toprak (k.s) Efendi, Sivas'ın önemli din adamlarından, hamilerinden birisiymiş.

İhramcızade İsmail Hakkı Toprak (k.s) Hazretlerinin, 1955 yılında Ulu camiinin büyük tamiratı sırasında çok emeği geçmiş.
İhramcızade İsmail Hakkı Toprak (k.s) Hazretleri hakkında, İhramcızade Kültür ve Sanat Merkezi (Çorapçı Han) yazısında, hayatı ve ayrıntılı bilgileri vermiştim.
Yazıya 👉BURADAN ulaşabilirsiniz.

Bu resimleri 16 Ekim'de çekmiştim, sonbahar tüm güzelliği ile çevrede hissediliyordu.
Bu yazıda kullanılan kaynaklar;

https://www.sivaskulturenvanteri.com/ulu-camii/

Sivas İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Sivas Ulu Camii ile ilgili yazımızın 2. bölümünde iç mekan resimleri ve bilgileri yer alacak. Görüşmek üzere...